"ایران" از صادرکننده ای بزرگ تا واردکننده انرژی
در سال‌های اخیر، کشور با بحران ناترازی انرژی روبرو شده است به طوری که مصرف انرژی به مراتب سریع‌تر از تولید آن رشد کرده است. اگر این روند ادامه یابد، احتمال تبدیل ایران به یک واردکننده انرژی وجود دارد. دولت چهاردهم با شروع فعالیت خود وارد وضعیتی شده که بخش اقتصادی کشور با مشکلات متعددی مواجه است.
به گزارش پترو رویداد، در مراسم اعطای حکم تنفیذ مسعود پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور، رهبر معظم انقلاب بر اهمیت مسائل اقتصادی تأکید کردند و بیان نمودند که در حال حاضر، مسائل اقتصادی باید در اولویت قرار گیرد و نیاز به تحرک قوی و حساب‌شده در این حوزه احساس می‌شود.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور در دهه اخیر، ناترازی انرژی است، با وجود اینکه ایران یکی از بزرگ‌ترین دارندگان منابع هیدروکربوری جهان است. شدت مصرف انرژی در ایران، بر اساس برابری قدرت خرید، بیش از دو برابر میانگین جهانی است؛ به طوری که در سال ۱۴۰۲، مصرف انرژی معادل بیش از سه میلیارد بشکه نفت خام (تقریباً تمام منابع اولیه انرژی کشور) بوده است.
با توجه به اینکه بخشی از انرژی اولیه کشور صادر می‌شود، صرف خوراک صنایع می‌گردد، یا هدر می‌رود، نمی‌توان کل این مقدار را به عنوان مصرف نهایی انرژی در نظر گرفت. مصرف نهایی انرژی کشور به روزانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام می‌رسد که رقم بالایی است. از این مصرف نهایی، ۴۰ درصد در بخش خانگی و تجاری، ۳۱ درصد در برق، گاز و صنایع، حدود ۲۴ درصد در حمل‌ونقل و تقریباً ۰.۵ درصد در کشاورزی مصرف می‌شود.
در حال حاضر، کشور با ناترازی و کمبود در تمامی حامل‌های اصلی انرژی مواجه است و رشد مصرف از رشد تولید پیشی گرفته است. ناترازی انرژی در بخش‌های برق، بنزین، گاز و گازوئیل هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل کرده و تولیدات صنعتی را به دلیل محدودیت در تأمین انرژی کاهش داده که آسیب‌هایی به اقتصاد ملی وارد کرده است. طبق آمار، ایران سالانه حدود ۸۰ میلیارد دلار یارانه سوخت پرداخت می‌کند و برخی این رقم را تا ۱۰۰ میلیارد دلار نیز تخمین می‌زنند. این در حالی است که درآمد کشور از فروش نفت در سال گذشته تنها ۳۶ میلیارد دلار بوده و به این ترتیب، یارانه پرداختی به مراتب بیشتر از درآمدهای نفتی است.
چالش ناترازی انرژی در بخش بنزین نسبت به سایر حامل‌های انرژی به وضوح بیشتری قابل مشاهده است. در سه سال اخیر، مصرف بنزین بیش از ۴۰ درصد افزایش یافته است. بر اساس آمار، در سال گذشته برای تأمین نیاز داخلی، چهار میلیارد دلار بنزین و گازوئیل وارد کشور شده و پیش‌بینی می‌شود که در سال جاری، واردات بنزین و گازوئیل به بیش از شش میلیارد دلار برسد.
هم اکنون روزانه حدود ۲۶۳ میلیون لیتر انواع فرآورده‌های نفتی مانند بنزین، گازوئیل، سوخت کم‌سولفور کشتی، سوخت هواپیما و صنایع در پالایشگاه‌های ایران تولید می‌شود و مصرف روزانه بنزین و گازوئیل به ازای هر نفر تقریباً دو برابر میانگین جهانی است. یکی از دلایل این وضعیت، مصرف دوبرابری بنزین توسط خودروهای ایرانی نسبت به میانگین جهانی است.
ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن کارفرمایی صنفی صنعت پالایش نفت، اظهار کرد: در گذشته در موضوع ناترازی راه اشتباهی رفته‌ایم و اکنون باید از ادامه آن صرف‌نظر کنیم.
وی افزود: تولید داخلی تحت فشار است در حالی که هیچ کنترلی بر مصرف وجود ندارد. به گفته عاشوری، میانگین مصرف روزانه بنزین به ۱۱۲ میلیون لیتر رسیده در حالی که تولید پالایشگاه‌ها روزانه بین ۹۸ تا ۱۰۴ میلیون لیتر است. وی همچنین به عواملی چون ضعف حمل‌ونقل عمومی، هدررفت سوخت در ترافیک، فرسودگی جاده‌ها، مصرف بالا و فرهنگ عمومی ضعیف به عنوان دلایل افزایش مصرف بنزین اشاره کرد.
در تأمین گاز و برق، کشور با عقب‌ماندگی جدی‌تری روبرو است. برآوردها نشان می‌دهد که در اوج مصرف سال جاری، کشور قادر نخواهد بود نیازهای بخش‌های مختلف به برق و گاز طبیعی را به ترتیب به میزان ۲۰ درصد و ۳۰ درصد از حداکثر توان تولید خود تأمین کند. یکی از علل این ناترازی، مصرف بی‌رویه انرژی است که علاوه بر از دست دادن منابع محدود زیرزمینی، موجب خروج ارز از کشور نیز شده است.
ایران، با اینکه سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان است، به دلیل مصرف ناکارآمد، میانگین مصرف روزانه گاز به ۱۲۳ میلیون مترمکعب فراتر از تولید رسیده است. در صورت ادامه این روند، تولید گاز تا سال ۱۴۲۰ تنها قادر به تأمین یک‌سوم تقاضا خواهد بود و در نیمه دوم سال، ناترازی گاز به حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد.
ظرفیت اسمی و نصب‌شده نیروگاهی در ایران در حال حاضر به ۹۳ هزار مگاوات می‌رسد که ۸۴ درصد آن به نیروگاه‌های حرارتی اختصاص دارد و ۸۱ درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه‌ها گاز طبیعی است. در سال جاری، تقاضای مصرف برق به ۸۰ هزار مگاوات رسید و رشد مصرف برق نسبت به سال گذشته ۸ درصد بوده است.
تحلیل روند مصرف برق در پنج سال گذشته نشان می‌دهد که مصرف سالانه برق از ۲۵۹ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۳۹۷ به ۳۳۳ میلیارد کیلووات‌ساعت در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است که معادل رشد ۲۸ درصدی در این دوره است.
علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو، با اشاره به افزایش بی‌سابقه دمای هوا و رکوردهای بالای مصرف برق، اظهار کرد: در حالی که تقاضای مصرف برق ایران به ۸۰ هزار مگاوات رسیده، اوج مصرف برق در ترکیه حدود ۵۰ هزار مگاوات است و کشور صنعتی و بزرگ آلمان نیز به همین میزان مصرف برق دارد.
محمد اله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی توانیر گفت: رشد بیش از ۸ درصدی مصرف برق کشور سه‌برابر میانگین جهانی است و فشار زیادی به شبکه برق وارد می‌کند.
حسنعلی تقی‌زاده لنده، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای شرکت‌های تولیدکننده برق، اعلام کرد: ناترازی برق در حال حاضر به بیش از ۱۷ هزار مگاوات رسیده که معادل ۲۳ درصد از مصرف برق کشور در پیک مصرف است. وی پیش‌بینی کرد که با ادامه وضعیت کنونی، تا سال ۱۴۱۴ میزان ناترازی برق به ۳۷ هزار مگاوات خواهد رسید که معادل یک‌سوم مصرف برق کشور است و این وضعیت می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
تقی‌زاده افزود: ناترازی برق از ۱۰ سال پیش آغاز شده و تغییرات و سیاست‌گذاری‌های دولت و مجلس به این وضعیت منجر شده است. وی تأکید کرد که برای رفع کامل ناترازی در صنعت برق به حدود ۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است و در صورت عدم رسیدگی به این مشکل، کشور با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی شدیدی مواجه خواهد شد.
مدیریت نادرست مصرف انرژی و شیوه‌های ناپسند قیمت‌گذاری داخلی، هزینه‌های تأمین انرژی را پوشش نمی‌دهد و منجر به افزایش هدررفت انرژی، کاهش تولید و تشدید ناترازی انرژی شده است.
برنامه هفتم توسعه نیز به موضوع ناترازی انرژی پرداخته و طبق ماده ۴۶ این قانون، دولت موظف است سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی را زیر نظر رئیس‌جمهور تشکیل دهد. این سازمان در دولت چهاردهم به‌طور رسمی راه‌اندازی خواهد شد.
علاوه بر این، قانون برنامه هفتم بر استفاده از ظرفیت‌های دولت، بخش خصوصی و مردم برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی تأکید دارد و هدف این برنامه، تحقق صرفه‌جویی معادل ۱۲۸۵ هزار بشکه نفت خام در روز است و به راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی انرژی برای مشارکت مردم نیز اشاره شده است.
* منبع: اقتصاد انرژی
